Αρχαία Μεσσήνη

Αρκαδική πύλη

Η Αρκαδική Πύλη σώζεται αρκετά καλά και αποτελεί το σήμα κατατεθέν της πόλης από την εποχή των πρώτων περιηγητών που την απεικόνισαν επανειλημμένα στις χαλκογραφίες τους. Αποτελεί κατασκευή μνημειακών διαστάσεων χτισμένη με ασβεστολιθικές ορθογώνιες πέτρες τεραστίων διαστάσεων, που προκαλούν δέος στον επισκέπτη. Είναι κυκλική και φέρει δυο εισόδους, μια διπλή εσωτερική και μιαν εξωτερική. Δυο τετράγωνοι πύργοι προστάτευαν από δεξιά και αριστερά την εξωτερική είσοδο. Στον εσωτερικό κυκλικό χώρο υπάρχει ανά μία κόγχη δεξιά και αριστερά της εισόδου, όπου ήταν στημένες ερμαϊκές στήλες. Ο θεός Ερμής εκτός των άλλων είχε και την ιδιότητα του Προπυλαίου, του προστάτη δηλαδή των πυλών. Πάνω από την βόρεια κόγχη του Ερμή η επιγραφή: Κόϊντος Πλώτιος Ευφημίων επεσκεύασεν.

Αρκαδική πύλη

Αρχαίο θέατρο

Το θέατρο της Μεσσήνης είναι από τα μεγαλύτερα της αρχαιότητας. Το πλάτος του φτάνει τα 98,60 μ. ενώ η διάμετρος της ορχήστρας τα 23,46 μ. Δύο από τις αρχικές κερκίδες αποκόπηκαν στα ρωμαϊκά αυτοκρατορικά χρόνια από το ΝΑ άκρο, όταν με γενναία οικονομική ενίσχυση της πανίσχυρης οικογένειας των Σαιθιδών, τροποποιήθηκε το αρχικό σχέδιο, συρρικνώθηκε το Κοίλον, ανακατασκευάστηκε η Σκηνή και διαπλατύνθηκε σημαντικά το Προσκήνιο.

Αρχαίο θέατρο

Η ρωμαϊκή σκηνή ήταν τριώροφη με επάλληλες σειρές κιόνων στην πρόσοψη (κορινθιακά κιονόκρανα στην κάτω σειρά, αιγυπτιάζοντα και ιωνικά στις πάνω) τρεις μεγάλες κόγχες στο ισόγειο της Σκηνής και μικρότερες στους πάνω ορόφους έφεραν μαρμάρινα αγάλματα ευεργετών και άλλων προσώπων. Οι τοίχοι έφεραν ορθομαρμαρώσεις με φυτικά θέματα και μάσκες, ενώ αγάλματα πνευματικών ανθρώπων και ευεργετών ήταν στημένα γύρω στην ορχήστρα.

Το ανάλημμα που συγκρατεί το Κοίλον είναι κτισμένο με αγκωνάρια όπως στις οχυρώσεις. Οξυκόρυφες Πηλίδες με εσωτερικά κλιμακοστάσια που οδηγούν στο πάνω διάζωμα, είναι τοποθετημένες ανά είκοσι μέτρα γύρω στο ανάλημμα. Μεγάλη πέτρινη εξωτερική σκάλα στη ΒΔ πλευρά της καμπύλης του αναλήμματος οδηγεί στο πάνω διάζωμα και τονίζει με τη σειρά της τις αρχιτεκτονικές ιδιομορφίες του θεάτρου.

Το Στάδιο και το Γυμνάσιο

Το Στάδιο και το Γυμνάσιο ανήκουν στα πιο εντυπωσιακά οικοδομικά συγκροτήματα της Μεσσήνης που συντίθενται σε ενιαίο αρχιτεκτονικό σύνολο. Το βόρειο πεταλόσχημο τμήμα του Σταδίου περιλαμβάνει 19 κερκίδες με 18 σειρές λίθινων εδωλίων που διαχωρίζονται από κλιμακοστάσια. Περιβάλλεται από δωρικές στοές όπου στεγάζονταν το Γυμνάσιο. Η δυτική στοά διακόπτεται σε μήκος 110 μ. από το βόρειο άκρο της και καταλήγει σε περίστυλο αίθριο δωρικού ρυθμού που αναγνωρίζεται ως Παλαίστρα. Ενεπίγραφα βάθρα στημένα μεταξύ των κιόνων της δυτικής στοάς έφεραν ανδριάντες Γυμνασιαρχών, ενώ πολλοί κατάλογοι εφήβων βρίσκονταν γύρω. Πίσω από τη δυτική στοά στεγάζεται το τέμενος του Ηρακλή και του Ερμή με το ναό και τα λατρευτικά αγάλματά τους. Το κολοσσιαίων διαστάσεων λατρευτικό άγαλμα του Ηρακλή ήταν έργο του Απολλωνίου Ερμοδώρου και του γιού του Δημητρίου από την Αλεξάνδρεια. Απέναντι από το Πρόπυλο ήταν στημένο το άγαλμα του αθηναίου ήρωα Θησέα. Το βόρειο μέρος του Σταδίου είχε μετατραπεί σε αρένα μονομαχιών κα θηριομαχιών στα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια.

Στάδιο και Γυμνάσιο

Η Αγορά

Με την Αγορά και συγκεκριμένα με τον ναό του Διός Σωτήρος, το άγαλμα του οποίου μνημονεύει ο Παυσανίας (4.31. 6), πρέπει να σχετίζονται θραύσματα θωρακίου από ντόπιο ψαμμιτικό επιχρισμένο πωρόλιθο, που φέρουν μέσα σε ρομβοειδές πλαίσιο τον φτερωτό κεραυνό του Διός. Από τον ναό του Ποσειδώνος, που επίσης μνημονεύει ο Παυσανίας, προέρχονται διάσπαρτα πώρινα δωρικά μέλη και ανάγλυφες μετόπες, μια από τις οποίες, του 3ου αιώνα π.Χ., εικονίζει τη δεμένη σε βράχο Ανδρομέδα και τον δράκοντα φύλακα της. Μια άλλη παριστάνει σε ανάγλυφο, επίσης του 3ου αιώνα π.Χ., θαλάσσιο ίππο με κολοσσιαία στριφογυριστή ψαροουρά που φέρει στη ράχη του Τρίτωνα ή Νηρηίδα. Στην αγορά υπήρχαν επίσης ο ναός της Αφροδίτης και της Μητέρας των Θεών (Κυβέλης). Έχει έλθει στο φως ο δωρικός περίπτερος ναός της θεοποιημένης πρώτης βασίλισσας της χώρας Μεσσήνης. Ο Παυσανίας περιγράφει το χρυσόλιθο λατρευτικό άγαλμα της θεάς και την τοιχογραφία του Ομφαλίωνα στο βάθος του σηκού. Κατά μήκος της νότιας πλευράς του ναού υπάρχει σειρά ενεπίγραφων βάθρων για την ανίδρυση χάλκινων ανδριάντων Ρωμαίων αυτοκρατόρων (Κλαυδίου, Γερμανικού, Αδριανού, Μάρκου Αυρηλίου, Φαυστίνας της νεότερης, Γαλερίου κ.ά.). Κατά μήκος της βόρειας πλευράς του ίδιου ναού βρέθηκαν επτά στήλες με ψηφίσματα σχετικά με την κατανομή γης. Αμέσως βόρεια από τον ναό της θεάς Μεσσήνης σώζονται τα ερείπια του Βουλείου. Μπροστά στη νότια πρόσοψή του βρέθηκαν στήλες με ψηφίσματα προς τιμή Μεσσήνιων δικαστών.

Η Αγορά

Το Ασκηπιείο 

Το Ασκληπιείο ήταν ένα από τα σημαντικότερα ιερά της Μεσσήνης, κέντρο της θρησκευτικής και πολιτικής ζωής της πόλης. Περισσότερα από 140 βάθρα για χάλκινους ανδριάντες διακεκριμένων πολιτών και πέντε εξέδρες περιβάλλουν ασφυκτικά το ναό και το βωμό, ενώ πολλά είναι τοποθετημένα και κατά μήκος των στοών. Ένας τεράστιος σχεδόν τετράγωνος υπαίθριος χώρος πλαισιώνεται από τέσσερις διπλές στοές. Η βόρεια και η νότια πλευρά είχε στην πρόσοψη 23 κίονες Κορινθιακούς ενώ η ανατολική και δυτική 21. Τα κιονόκρανα στήριζαν θριγκό αποτελούμενο από επιστύλιο και ζωφόρο με ανάγλυφα βουκράνια, ανθοπλοκάμους και ρόδακες. Σε κάθε στοά υπήρχε δεύτερη εσωτερική κιονοστοιχία με 14 κίονες στη βόρεια και στην νότια πλευρές και 13 στην ανατολική και δυτική. Γύρω από τις στοές βρίσκονται αίθουσες και κτίσματα με δημόσιο και θρησκευτικό χαρακτήρα.

Ασκληπιείο

Ο Θησαυρός

Υπόγειος θάλαμος και επιμελώς κτισμένος με λίθινα αγκωνάρια δεμένα με ατσάλινους συνδέσμους και μολύβι.  Έκλεινε από πάνω ερμητικά με δύο επάλληλες σειρές από ογκώδεις περίτεχνα δουλεμένες, πέτρες που αφήνουν στο μέσο τετράγωνο άνοιγμα διαστ. 1,20μ. x 1,20μ.  όπου εφάρμοζε συμπαγές λίθινο πώμα, βάρους 1,5 τόνου. Ο θάλαμος είναι γνωστός στους αρχαίους συγγραφείς ως ο «Θησαυρός» το Θησαυροφυλάκιο μέσα στο οποίο φυλακίστηκε το 183/2 π.Χ. ο φημισμένος στρατηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας Φιλοποίμην ο Μεγαλοπολίτης και δολοφονήθηκε με δηλητήριο από τον Μεσσήνιο στρατηγό Δεινοκράτη και τους ομοϊδεάτες του, φανατικούς αντιπάλους της Ένωσης με τη Συμπολιτεία.

Θησαυρός

Η Βασιλική της Μεσσήνης

Η Τρίκλιτη Βασιλική της Μεσσήνης (16 x 38μ.) είναι χτισμένη με spolia προγενέστερων οικοδομημάτων, όπως δείχνει η πλακόστρωση του μεσαίου κλίτους και ο τοίχος της αψίδας. Ιδρύθηκε στα τέλη του 7ου αι. μ.Χ. λειτουργούσε ωστόσο σε όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής εποχής με συνεχείς επισκευές και προσθήκες.

Την περίοδο της Φραγκοκρατίας τα πλευρικά κλίτη χρησιμοποιήθηκαν για ταφές ενώ απέκτησαν και αψίδες. Σώζονται οι περισσότερες ιωνικές βάσεις κιόνων στη θέση τους, ενώ αρκετά μαρμάρινα επίκρανα από το τέμπλο της πρώτης φάσης βρίσκονται διάσπαρτα.

Βασιλική της Μεσσήνης

Το Ηρώο (Μαυσωλείο των Σαιθιδών)

Το τετρακιόνιο πρόστυλο δωρικό οικοδόμημα (7,44μ. x 11,60μ.) που εδράζεται σε υψηλό πόδιο λειτουργούσε ως Μαυσωλείο ενταφιασμού με της επιφανούς οικογένειας των Σαιθιδών από τον 1ο  έως τον 3ο  αιώνα  μ.Χ. ορισμένοι Σαιθίδες κατείχαν υψηλά αξιώματα ως Μέγιστοι Αρχιερείς και Ελλαδάρχες του κοινού των Αχαιών κατά την περίοδο της Ρωμαιοκρατίας.

Ηρώο

Η Κρίνη της Αρσινόης

Ο περιηγητής Παυσανίας μας πληροφορεί ότι η Κρήνη της αγοράς είχε το όνομα της Αρσινόης, κόρης του μυθικού βασιλιά της Μεσσηνίας Λεύκιππου και μητέρας του Ασκληπιού, και ότι δέχονταν νερό από την πηγή Κλεψύδρα. Η Κρήνη περιλαμβάνει μακρόστενη δεξαμενή μήκους 40μ. περίπου σε μικρή απόσταση μπροστά από αναλημματικό τοίχο. Μεταξύ δεξαμενής και αναλήμματος υπήρχε αβαθής στοά από ιωνικούς ημικίονες. Ημικυκλικό βάθρο εξέδρα στο μέσο της δεξαμενής έφερε σύνταγμα χάλκινων ανδριάντων. Δύο ακόμη δεξαμενές βρίσκονται σε χαμηλότερο επίπεδο από την πρώτη, συμμετρικά τοποθετημένες εκατέρωθεν πλακόστρωτου αίθριου. Η πρόσοψη της πρώτης οικοδομικής φάσης της κρήνης (τέλη 3ου αι. π.Χ.) έκλεινε με δωρική κιονοστοιχία που καταργήθηκε στη 2η φάση του 1ου αιώνα μ.Χ.

Στην Τρίτη και τελευταία φάση επισκευών και μετατροπών της Κρήνης εντάσσεται η προσθήκη τετράγωνων προβόλων (πόδια) που προεξέχουν συμμετρικά στα άκρα της πρόσθιας πλευράς στα χρόνια του αυτοκράτορα Διοκλητιανού (284-305 μ.Χ.). το ανατολικό τμήμα της Κρήνης παρέμεινε όρθιο και χρησιμοποιήθηκε κατά την Πρωτοβυζαντινή περίοδο ενώ ένας υδρόμυλος χτίστηκε μπροστά από την Κρήνη στο πρώτο μισό του 6ου αιώνα μ.Χ.

Η Κρίνη της Αρσινόης

Η Κλεψύδρα

Εκατό μέτρα δυτικά της πλατείας και κάτω από τον υπεραιωνόβιο πλάτανο βρίσκεται η πηγή Κλεψύδρα, όπου της δόθηκε αυτό το όνομα επειδή από εκεί <<έκλεβαν>> νερό οι Νύμφες Ιθώμη και Νέδα και φρόντιζαν το μικρό Δία στην κορυφή του όρους Ιθώμης. Επίσης λέγεται και Καλλιρόη, πιθανότατα λόγω της καλής ροής του νερού που τρέχει από τα στόμιά της. Η πηγή του χωριού είναι κατασκευασμένη από την αρχαιότητα και ασταμάτητα τρέχει γάργαρο νερό που δροσίζει τον επισκέπτη. Πάνω ακριβώς από την πηγή είναι ο Αη-Γιάννης, το μικρό βυζαντινό εκκλησάκι. Από την πηγή ξεκινά μονοπάτι προς την κορυφή του όρους Βουλκάνου.Η πηγή είναι κατασκευασμένη από την αρχαιότητα.

Η Κλεψύδρα